Piąty Priorytetowy Obszar Badawczy nosi nazwę “W poszukiwaniu regionalnych rozwiązań dla globalnych wyzwań”. Prym wiodą w nim naukowcy i naukowczynie z nauk społecznych, ale do wspólnych przedsięwzięć włączani są także badacze i badaczki reprezentujący dyscypliny humanistyczne oraz nauki ścisłe i przyrodnicze, a także medyczne.
Najszerzej tę interdyscyplinarną współpracę realizuje powołane jako część POB V Centrum Badania Ryzyka Systemowego. – Naszym celem w Centrum Badania Ryzyka Systemowego jest połączenie nauk społecznych z podejściem ścisłym i przyrodniczym, co umożliwi osiągnięcie synergii i przyniesie nową jakość w badaniach naukowych – podkreśla jego kierownik dr Sebastian Szymański z Wydziału „Artes Liberales”. – Bliska współpraca między specjalistami z bardzo odmiennych dyscyplin pozwala lepiej zrozumieć ryzyka i wyzwania związane z takimi zjawiskami jak zmiana klimatu, czy rozwój nowych technologii. Dzięki temu w Centrum z powodzeniem realizowane są np. projekty badawcze dotyczące spójności społecznej w obliczu pandemii i zmian klimatu czy badania dynamiki społecznych i biologicznych układów złożonych. Pod koniec zeszłego roku współorganizowaliśmy również międzynarodową konferencję „Zasoby cyfrowe. Szanse i wyzwania dla Cyberbezpieczeństwa” dotyczącą cyberbezpieczeństwa, zagadnień Big Data, sztucznej inteligencji i nowych technologii.
Na interdyscyplinarność stawia także kierujący działaniem “Mobilność i nierówności przez pryzmat nowych cyfrowych źródeł danych” profesor Michał Brzeziński z Wydziału Nauk Ekonomicznych UW. Celem tego działania jest stworzenie na Uniwersytecie Warszawskim programu badawczego, który wykorzystując nowe rodzaje danych i interdyscyplinarne podejście do ich analizy umożliwi innowacyjne badania mobilności terytorialnej i społecznej oraz nierówności ekonomicznych, zwłaszcza w obszarach związanych z rynkiem pracy. – Te zagadnienia stanowią jedne z najpilniejszych wyzwań społecznych we współczesnym świecie. Aby stymulować badania w tym obszarze uruchomiliśmy specjalny konkurs grantowy dla badaczy z UW zajmujących się tą tematyką. – mówi prof. Michał Brzeziński.
Pierwsza edycja konkursu odniosła sukces i pozwoliła na dofinansowanie pięciu projektów z dużym potencjałem publikacyjnym, m.in. badania nierówności płciowych w karierach naukowych (dr Karolina Goraus-Tańska), badania nierówności edukacyjnych (dr hab. Maciej Jakubowski) czy analizy obecności nierówności dochodowych w debacie parlamentarnej (dr hab. Jan Fałkowski). W lipcu 2023 r. został ogłoszony kolejny nabór wniosków.
Nowe centra badawcze utworzone w rezultacie Programu IDUB to także Laboratorium Badań Naukoznawczych (LBN) oraz Centrum Doskonałości w Naukach Społecznych (CESS). Pierwsze z nich buduje potencjał dla badań naukometrycznych na UW, co wspierać ma zakup lokalnej wersji bazy Web of Science, a także powołanie zespołu badawczego prowadzącego na tym zbiorze własne badania. Jak podkreśla kierujący LBM dr Adam Płoszaj z Instytutu Ameryk i Europy – Rozwój science of science na UW ma wymiar nie tylko badawczy, ale także prowadzi do konkretnej współpracy z praktykami, czego przejawem jest m.in. wykonywanie ekspertyz na rzecz jednostek sektora publicznego. Dobrym przykładem jest tu badanie „Analiza zasobów, aktywności i osiągnięć jednostek naukowych w Polsce w dziedzinie tworzenia i rozwoju technologii” zrealizowane na zamówienie Ministerstwa Rozwoju i Technologii, którego wyniki są wykorzystywane do aktualizowania Krajowych Inteligentnych Specjalizacji, listy branż uznanych za priorytetowe dla rozwoju gospodarki.
Centrum Doskonałości w Naukach Społecznych powstało pod koniec 2021 r. Jest to platforma współpracy dla badaczy społecznych o różnych zainteresowaniach, których łączy gotowość do przekraczania granic między dyscyplinami. Aktywność ta wykracza dalece poza granice Polski – ostatnim osiągnięciem Centrum (oraz Ośrodka Badań nad Migracjami UW) była organizacja w lipcu 2023 r. na UW największej w skali globalnej dorocznej konferencji sieci badaczy migracji i integracji IMISCOE, w której wzięło udział ponad 800 uczestników.
Istotnym efektem pierwszych miesięcy działania Centrum jest także program badawczy „Pomiędzy Ukrainą a Polską”. Jak mówi prof. Paweł Kaczmarczyk, koordynator Centrum – Udowadniamy, że IDUB może być narzędziem pozwalającym na błyskawiczną reakcję i odpowiedź na pojawiające się wyzwania społeczne, a takim bez wątpienia była wojna w Ukrainie i spowodowany nią masowy napływ uchodźców wojennych do Polski. Panel, wokół którego skupiają się działania programu, to jedno z największych tego typu badań w Europie, które pozwala nie tylko określić cechy strukturalne przybyszów z Ukrainy, ale również analizować ich zachowania w czasie (dotychczas zrealizowano dwie fale badania, kolejne odbędzie się w najbliższych miesiącach).
IDUB dał także impuls działającym zespołom Laboratorium Badań Medioznawczych UW (LBM) i Digital Economy Lab (DELab). LBM, którego działaniami kieruje prof. Tomasz Gackowski, odpowiada za program badawczy związany z grywalizacją, czyniąc z UW ważny ośrodek działający na tym polu. Zespół tworzy międzynarodową sieć badaczy gier, a w 2022 roku zorganizował jako część prestiżowej konferencji IEEE, warsztaty zatytułowane „Metaverse as a promise of a bright future? – social interactions in a world of isolation”. LBM niedawno otrzymał też prawo organizacji prestiżowej konferencji regionalnej International Communication Association „Human-Tech Transition: Crises in Mediatized Politics, Society & Economy”.
Z kolei DELab rozwija badania nad cyfrowością w ramach zadania pn. “Budowa Cyfrowego Sojuszu”, które integruje naukowców i naukowczynie z różnych dyscyplin i jest kołem zamachowym badań nad zmianą cyfrową – IDUB pozwolił nam na stworzenie “Cyfryzacji pod lupą nauki”, czyli cyklu spotkań, podczas których badacze i badaczki wraz z zaproszonymi gośćmi przyglądają się zagadnieniom związanym z transformacją cyfrową, nowymi technologiami, innowacyjnością oraz cyfrowymi metodami badawczymi. To, podobnie jak nasz podcast “Efekt sieci”, którego liczba odcinków przekroczyła już 100, są ważnymi działaniami budującymi widoczność UW jako lidera badań związanych z transformacją cyfrową – zaznacza prof. Katarzyna Śledziewska, która kieruje zespołem DELab.
W ramach POB V realizowane są również aktywności badawcze na Wydziale Psychologii UW. Jedną z nich jest stworzenie wewnętrznego panelu badawczego, który w szybki i sprawny sposób umożliwi rekrutację uczestników do badań społecznych prowadzonych na Uniwersytecie Warszawskim. Zaproszenie do udziału w badaniu jest przesyłane do wszystkich studentów, którzy zarejestrują się w systemie panelu badawczego. Dodatkową wartością działania, koordynowanego przez prof. Konrada Jankowskiego, jest również umożliwienie studentom UW doświadczenia udziału w badaniach naukowych. Prof. Michał Bilewicz z Wydziału Psychologii kieruje natomiast działaniem Środkowoeuropejskiego Sondażu Społecznego, w którym realizowane są dwa dwufalowe badania panelowe w Polsce, Słowacji, Czechach, Niemczech, Austrii i na Węgrzech dotyczące aktualnych wyzwań społecznych w regionie. Celem badania, prowadzonego przez badaczy UW we współpracy z siecią zagranicznych partnerów i nadzorowanego przez międzynarodowe konsorcjum, jest stworzenie unikalnego zasobu danych dotyczących społeczeństw Europy Środkowo-Wschodniej.
